'Technologie is zondermeer in staat om aan alle wensen van de mondiale samenleving tegemoet te komen en om alle noden op te lossen,' zei Adriaan van Deventer. Hij was universitair docent en gaf in het studiejaar 1977-78 het bijvak 'Duurzaamheid in Techniek' (afgekort DiT) aan de vakgroep Chemie van de Stichting Opleiding Leraren (afgekort SOL). Ik zat wat verloren in de veel te grote collegezaal van het fonkelnieuwe gebouw aan de Archimedeslaan te Utrecht.
De docent streek door zijn vlassige baard. Dat was meestal het teken dat hij ingenomen was met de zojuist uitgesproken volzin. Het was algemeen bekend dat precies die volzinnen op het tentamen zouden terugkeren. Hij leek een beetje op Mendelejev zoals hij in mijn scheikundeboek was afgebeeld. Een wat kleine man, met lang dun haar. Hij liep een beetje krom en lachte bescheiden. Als de baardstreling werd gevolgd door een korte pauze en een grijns richting collegebanken, was de zojuist uitgesproken volzin de opmaat tot de kern van zijn betoog. Ik zette mij schrap.
'Maar, dames en heren, de samenleving moet behoefte hebben aan uw technologie en er zijn structuren nodig waarmee die technologie voor mensen bereikbaar wordt.' Van Deventer droeg een merkwaardig hoog opgetrokken broek en hij stak zijn duimen achter het elastiek van zijn bretels. Dit was het teken dat hij ons tijd gunde het zojuist gedoceerde op te schrijven.
Ik probeerde de implicaties van zijn bewering te doorgronden. Ik had voor het vak chemie gekozen omdat ik daar houvast in vond. De wereld in formules en oplosbaarheidsregels. Ik verwachtte een bevestiging van mijn gelijk, maar dit college dreigde een andere kant uit te gaan.
'Laat ik u een voorbeeld geven,' ging Mendelejev verder: 'Wij chemici kunnen alle milieuproblemen die de Club van Rome ons voorhoudt, in één klap oplossen door een preparaat te ontwikkelen waardoor mensen slechts de helft van hun huidige lichaamslengte bereiken. Als we dat preparaat vervolgens aan het drinkwater toevoegen, krijgt iedereen het automatisch toegediend. Daarna is er in de hele wereld slechts half zo veel voedsel en water nodig. Huizen, kantoren en collegezalen kunnen worden gehalveerd. Auto's, treinen en vliegtuigen worden kleiner. We kunnen met de helft van alle brandstof toe. Milieuproblemen lossen als sneeuw voor de zon op!' Hij kreeg er duidelijk plezier in. In z'n rechtermondhoek verscheen een beetje speeksel.
'De vraag is alleen of de mensheid een dergelijke oplossing zal accepteren. Het antwoord is waarschijnlijk "nee", waardoor je als chemicus alsnog met lege handen staat.'
Hij loerde uitdagend de zaal in, streek tevreden door z'n baard en leunde even op het katheder om op adem te komen. Op de overheadprojector maakte hij een schets van iets dat nog het meest leek op een kruising tussen een UFO en een nog onbekende koolstofverbinding. Hij werkte naar een apotheose toe, zoveel was duidelijk.
'Cultuur, technologie en structuur zijn alle drie even hard nodig,' zei hij met de stemverheffing van een politicus op een partijcongres. 'Cultuur omvat de wensen en noden van de samenleving. Technologie omvat het aanbod dat u bezig bent te ontwikkelen. Structuur omvat de verbindingen tussen technologie en samenleving, zoals het marktmechanisme, de wetgeving en de fysieke infrastructuur.'
Ik zat niet op dit college te wachten, ook al beloonde Van Deventer mijn aanwezigheid met twee studiepunten. Ik was op zoek naar feiten. Dingen die je kunt meten en uitrekenen. Dingen die je in een hokje kunt stoppen. Dingen die je kunt afturven.
Pas later zag ik in dat de wereld complexer is dan het periodiek systeem der elementen.
Nu hoor ik politici zeggen: 'Duurzaamheid is een thema dat ons ook erg aanspreekt' (Pim van den Berg, februari 2011). Of: 'Jammer dat het GS van Utrecht geen gedeputeerde voor duurzaamheid heeft' (Sebastiaan van 't Erve, juni 2011). Onze eigen GroenLinks-wethouder gaat over duurzaamheid. Dat staat op zijn visitekaartje.
We hebben duurzaamheid in het hokje gestopt waar Van Deventer mij al meer dan 30 jaar geleden voor heeft gewaarschuwd.
Duurzaamheid is niet iets wat je er even bij doet. Het is geen optelsom van projecten. Je kunt het niet in een afdeling stoppen. Duurzaamheid is geïncorporeerd in je wezen, in je bedrijf en in je organisatie. Het is een filosofie, een levenshouding, een maatstaf der dingen.
Je bent duurzaam of je bent niet.