Gelukkig, de stier staat er weer. Onze Stier. Thijs Trompert heeft een formidabele prestatie geleverd. In 2009 werd de eerdere houten stier door kennelijke cultuurbarbaren in de fik gestoken. Het is bijzonder te merken hoezeer je een kunstwerk kunt missen, vooral als dat op zo'n laffe manier van je wordt afgepakt. Onze Stier verbindt Amersfoorters. Het is een stukje gematerialiseerde geschiedenis geworden: het tijdelijke beeld, de fik, het gemis en nu weer een nieuwe stier. Sterker door strijd. Zoiets.
Je kunt pas van een stad houden als die iets heeft. Karakter. Leesbare geschiedenis. Vastgehouden herinneringen. Een omgeving vol verhalen. Die maken een stad iets om trots op te zijn. Karakter en eigenheid zijn bijna niet doelbewust te máken. Je kunt ze wel heel gemakkelijk vernietigen. Als je ze wilt maken, moet je voorzichtig aansluiten bij ankerpunten voor identiteit. Die moet je goed in het licht zetten. Dat maakt de stad sterker. Cultuurschepping is de hoogste vorm van beschaving.
Ik was een maand geleden in Guinée-Bissau, een klein land in West-Afrika. Een voormalige Portugese kolonie, een ontwikkelingsland pur sang, politiek instabiel, zwaar beschadigd door een burgeroorlog van tien jaar geleden en geteisterd door corruptie. Plaatje compleet? Ik kan boeiende verhalen vertellen over wat ik daar deed en waarom ik er was, maar daar gaat het nu niet om.
Wat me plotseling opviel, nadat ik er een paar weken had rondgelopen, en wat me pijnlijk trof, was de afwezigheid van wat wij onder kunst en cultuur verstaan: geen musea, geen theaters, geen bibliotheken, geen beeldende kunst, geen mooie architectuur (behalve vervallen koloniale gebouwen), geen toneelvoorstellingen, zelfs geen muziek op straat. De tv beperkt zich tot geïmporteerde Braziliaanse soaps, Chinese vechtfilms en herhalingen van Portugese voetbalwedstrijden. De enige cultuur die ik vond, was een beetje traditioneel houtsnijwerk dat aan de weinige toeristen te koop werd aangeboden. Dat was nou net niet de cultuur die mij kon boeien.
Wat bindt dit volk nu? Wat maakt Guinée-Bissau tot Guinée-Bissau? Is er een gezamenlijke identiteit? Zijn er mensen die trots zeggen: 'Ik ben Guinée-Bissauer'? De geschiedenis biedt weinig houvast. Oude culturen zijn met de slavenhandel verwoest. Voor nieuwe culturen was tijdens de Portugese overheersing nauwelijks ruimte. Pas sinds 1973 is het landje onafhankelijk, maar het wordt sindsdien getekend door staatsgrepen, politieke moorden en een burgeroorlog. Het enige kunstwerk dat ik in de openbare ruimte aantrof, was een borstbeeld van Amílcar Cabral, de leider in de strijd tegen de Portugese koloniale overheersing, de vader des vaderlands. Onze Cabral. Toch iets van cultuur. Leesbare geschiedenis.
In Nederland zijn we verwend. En als je ergens veel van hebt, zie je er de waarde niet meer van in. Daarom gaan we slordig om met kunst en cultuur. Weet iemand nog waarom we een dansgezelschap in leven houden als dat bakken met subsidie krijgt? Waarom moet ieder entreekaartje voor driekwart door de Staat worden betaald? Wat heeft Nederland aan al die orkesten? En al die kelders vol met beeldende kunst? Dat is makkelijk bezuinigen. Dus wordt in tijden van krapte de hardwerkende Nederlander op z'n wenken bediend.
In Amersfoort blijven we zeker niet achter. De groenste stad van Nederland is ook de stad met de meeste bezuinigingen op de cultuurbegroting. Onder die druk hebben we één van de belangrijkste dragers van de Amersfoortse identiteit al een schop onder zijn kont gegeven: Armando. Een grof schandaal. Omdat Henk en Ingrid zijn kunst niet begrijpen, en niet de moeite nemen om zijn kunst te begrijpen, überhaupt niet de moeite nemen om iets te begrijpen, moet Armando onze gemeente verlaten. Hoe zat dat ook alweer met Kamp Amersfoort? Hoe zat dat ook alweer met het schuldige landschap? Ach, ik vind het wel op internet. Schuldig Amersfoort.
Gelukkig is Onze Stier terug. 'Onverzettelijk; niet buigend voor geweld en vandalisme', lees ik op de site van Amersfoort Anders. Gerard van Vliet en de zijnen hebben Onze Stier onmiddellijk geperverteerd door deze als icoon aan hun politieke partijtje te verbinden. Vreemd. Want de leden van deze fractie heb ik nooit ervaren als warme pleitbezorgers voor de cultuurbegroting. Misschien wordt dat allemaal anders. Laat maar los. Thijs Trompert doet er niet moeilijk over. En ik hou me vast aan Onze Thijs.