Een van onze grootste psychiaters (en daarbij vergaarbak van wetenschappen) was Piet Vroon. Hij schreef dat de mens alleen operant kan leren, dat wil zeggen door ervaringen. Daarvoor ontbreekt ons de tijd. We hebben haast. Onze samenleving is in gevaar. Wat is er aan de hand?

Paul Volcker, voormalige president van de Federal Reserve, de centrale bank in Amerika heeft al een aantal keren gezegd: "The financial system is broken". De laatste keer was op 23 september vorig jaar en in december is hij opgestapt als financieel adviseur van President Obama. Bernard Lietaer - er bestaat geen mens die meer van geld weet dan hij - heeft aan de wieg gestaan van de euro, zat in de directie van Englands meest succesvolle hedgefonds en is verbonden aan de universiteit van Leuven en van Berkeley in Californië. Hij gelooft al langer dan een decennium dat ons monetaire systeem zal crashen en met hem de fameuze econoom Nouriël Rubini, die nu het einde van de eurozone op korte termijn voorspelt. Nobelprijswinnaar George Stigler heeft zijn twijfels over ons geldsysteem al 50 jaar geleden opgeschreven en was de inspiratiebron voor Steve Keen die in 2001 niets heel laat van onze "economie" als wetenschap (Debunking economics). Professor Franz Hörmann in Wenen heeft zijn reputatie en die van zijn universiteit op het spel gezet door vorig jaar zijn mathematische berekeningen te publiceren die wijzen in de richting van een geldcrisis op zeer korte termijn. Nobelprijswinnaar Paul Krugman schrijft op 16 januari j.l. "Can Europe be saved?". De onafhankelijke analist en beleggingsadviseur Reggie Middleton (New York) heeft een besmettingsmodel getekend dat, onderbouwd met berekeningen bewijst hoe kwetsbaar de euro is. Als één land omvalt -en dat gaat volgens zijn ploeg zeker gebeuren- gaan ze allemaal mee. Portugal en Ierland zijn onomstotelijk failliet, schrijft hij. Hun staatsschuld is veel hoger dan het BBP (jaarlijks binnenlands bruto product). Hoe moeten die landen hun rente voldoen? Laat staan de schuld afbetalen? Door méér lenen van Europa en het IMF? Ook Spanje, Griekenland, Italië en België zitten diep in de gevarenzone. En dan staan nu de investeringen in het Midden Oosten op de tocht met al die onrust, een nieuwe bedreiging voor de solvabiliteit van Amerikaanse en Europese banken.

Alle grote banken in de wereld zijn technisch failliet. Wat? Zeker, dat is een publiek geheim. Wat dat betekent? Instabiliteit. "Code red", zou ik zeggen. Dus waar zou het herstel vandaan moeten komen? Van China? India? Brazilië? Dat zijn de enige plekken op aarde waar de economie groeit. Amerika worstelt met 14 biljoen dollar staatsschuld en is de risee van de wereld met biljoenen dollars aan bankfraude, Japan heeft al twee keer zo veel staatsschuld als zijn BBP en is zijn AAA-status als kredietwaardig land pas kwijtgeraakt, Engeland houdt nauwelijks het hoofd boven water en ga zo maar door...

Hoe zijn we in deze absurde situatie verzeild geraakt? De oorzaak moet gezocht worden in de piramide-spel-achtige structuur van ons monetaire systeem. Het is tot de 70-er jaren redelijk goed gegaan, omdat het geo-politieke landschap van de wereld nog groei van de economie toestond. De echte bubbel vormde zich pas na de uitvinding van de computer en het loslaten van de goudstandaard (1971).

Citaat (vertaald uit het Engels) Anthony Migchels: "Sinds de Credit Crunch in september 2008 is er een heftig debat gaande. Zullen we worden getroffen door deflatie of inflatie? We kunnen nu vaststellen dat we te maken hebben met een giftige combinatie van allebei, stagflatie genaamd. Stagflatie is het fenomeen van stijgende prijzen en een dalende vraag in de economie als gevolg waarvan de productie stagneert. Het werd voor het eerst waargenomen in het einde van de 70-er jaren en hoewel het uiteindelijk verdween werd er nooit een bevredigende verklaring voor gevonden.

De sleutel voor dit raadsel is dat er twee economieën bestaan. De ene is de echte economie waarin u en ik deel van uitmaken. We werken en produceren dingen: auto's, voedsel en allerlei diensten. En er is ook een financiële economie. Dit is de schaduwwereld van de "finance": FOREX, aandelenmarkten en goederenmarkten. De grafiek toont de massale schaal van die laatste economie (in hoeveelheden dollars), die vele malen groter is dan onze echte economie:


Grafiek van Margrit Kennedy en Bernard Lietaer

Wat we zien is het volume van transacties in de financiële economie in rood en de echte economie in groen. Op dit moment is er sprake van 5 biljoen dollar aan dagelijkse transacties in de financiële economie, een veelvoud van de echte economie. We zien ook dat de echte economie lineair groeit, de financiële economie exponentieel. De onverwachte terugval rond 2000 wordt verklaard door de invoering van de euro, die FOREX-speculatie tijdelijk verminderde, een vriendenprijsje voor een springplank naar het wereld-geldsysteem. De grafiek toont ook dat de financiële economie pas goed op dreef kwam in de 70-er jaren. De verklaring hiervoor is de opkomst van de computer. De meeste mensen realiseren zich niet, dat tot in de vroege 60-er jaren de meeste lonen wekelijks contant werden uitbetaald. De computer maakte het mogelijk voor banken om iedereen aan te sluiten op hun systeem. Daarvóór zou de administratieve rompslomp van bankrekeningen verspreid over de hele wereld geen haalbare kaart geweest zijn. Het verklaart ook waarom stagflatie nog niet was opgetreden voor de late 70-er jaren". En: "Wat we nu beleven is deflatie in de echte economie en massieve inflatie in de financiële economie, ergo stagflatie" (realcurrencies.wordpress.com).

Economieën worden geplaagd door crises. Dat is al zo sinds de 16e eeuw. En telkens weer krabbelt de zakenwereld uit het dal omhoog en begint het speeltje van voren af aan. Dat is wat in onze herinnering verankerd is. Wat we daarbij over het hoofd zien is, dat een crisis niet per se een dal hoeft te zijn. Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz, de ex-hoofd econoom bij de Wereldbank, die momenteel verbonden is aan Columbia University, zei, dat in het begin van een recessie, de discussie tussen de economen de vraag is of het gaat om een "V"-diep en kort - of een " U "- niet zo diep, maar zo’n drie tot vier jaar. Hij meent echter dat deze laatste crisis mogelijk in de vorm van een "L" komt; die de bodem raakt en daar blijft. En wat de gevolgen zijn van een blijvende recessie is opgetekend door mensen uit de dertiger jaren van de vorige eeuw in schrijnende verhalen over armoede en leed. Dat een aantal recessies directe aanleiding tot oorlogen zijn geweest is dan ook niet verwonderlijk. Het begin is er al. De opstand in Arabië is het directe gevolg van stijgende voedsel- en energieprijzen. Dat komt door het slechte weer en door massieve voedselspeculatie die al voor honderd miljoen mensen hongersnood hebben veroorzaakt. Vanwaar die gestegen belangstelling voor voedsel en energie? Tja, gokken op onroerend goed levert tegenwoordig niet veel meer op. Een vat olie of een lading soja wordt soms tientallen keren verkocht voor een veelvoud van zijn reële waarde.

"De meeste mensen geloven dat het bestaande geldsysteem het enige mogelijke is. Het beeld dat opdoemt is, dat mensen zijn als vissen in het water. Vissen worden geboren, leven en sterven in het water. Daarom is het zo moeilijk voor hen om te begrijpen wat water is" (Bernard Lietaer). Het is blijkbaar moeilijk voor mensen om te bevatten dat geld niet meer hoeft te zijn dan gereedschap om te handelen en dat er al heel lang veel beter gereedschap, veel betere soorten geld zijn bedacht. Ons huidige geld is nauwelijks ruilmiddel, het is voornamelijk potmiddel. Het heeft gezorgd voor een asymmetrie in macht die niet meer ongedaan gemaakt kan worden. Er is, zonder strijd, geen mogelijkheid om de biljoenen die terecht gekomen zijn bij een piepklein deel van de bevolking weer beschikbaar te maken voor bijvoorbeeld het midden- en kleinbedrijf dat 70% van onze economie uitmaakt. Daarom valt alles stil.

De bank die de zaken behartigt van de 7 grootste pensioenfondsen, de grootste Nederlandse multinationals en die met de ING de Nederlandse staatsobligaties aan de man brengt, Goldman Sachs, betaalt in twee jaar bijna net zo veel uit aan "compensations" en bonussen als wij in Nederland moeten bezuinigen; 18 miljard dollar. Tijdens de crisis. "Tja", zeggen die "banksters" dan en halen wat statistieken te voorschijn, "dat is een druppel op een gloeiende plaat". Die druppel is reusachtig. Massieve hoeveelheden geld zijn tussen 2002 en 2011 terecht gekomen in de zaken van ongeveer 1% van de bevolking. Waar is al dat geld vandaan gekomen? Uit frauduleuze hypotheekpraktijken waarmee de bubbel is geblazen, casinospelletjes die ook wel derivaten worden genoemd en waarvoor zelfs de wet op de kansspelen is aangepast, uit speculaties en uiteindelijk uit de zak van de belastingbetaler die de banken heeft gered. De enorme hoeveelheden rente die moeten worden opgehoest voor de gemaakte schulden zuigen de echte economie leeg en moeten wederom worden bijgepast uit belastinggeld en... nieuwe leningen. Anders gaan de banken failliet. En schulden gaan nooit zo maar weer weg. Voor iedere dollar en euro bestaat er in ons fiat-geldsysteem één dollar of één euro schuld. Willen we het snelle groeien van schulden voorkomen dan moet de rente omhoog. Maar voor méér rente moeten er méér schulden gemaakt worden want rente zit nooit in de bestaande geldvoorraad. Madoff is niet de ergste oplichter, Al Capone was een kruimeldief. De verliezen van het piramidespel waaronder we zuchten, moeten steeds opnieuw door ons worden betaald, de gewone burgers, en die verliezen worden steeds hoger.

Er zijn wat vage berichten over opleving van de economie in Duitsland. Duitsland haakt in op het succes van China waar nu een bel geblazen wordt die binnenkort moet knappen. De inflatie stijgt daar alarmerend. Banken in Amerika betalen dit jaar weer bonussen uit aan hun "partners"die oplopen tot een bedrag van 14 miljoen dollar per persoon. Waar banken die zogenaamde winst vandaan halen is te lezen in de spottende commentaren van analisten en de woedende reacties van bloggers.

Er is geen weg terug. De financiële explosie is een feit geworden en de parapluwolk breidt zich uit over onze hoofden. Het is tijd om onze hersens te gebruiken en ons gevoelens van hoop te wantrouwen. Er is in ieder geval geen tijd meer om af te wachten.

   Reageren Pieter Silvius, silver.stone@planet.nl