De verkiezingsprogramma's worden nu gemaakt. De gemeenteraadsverkiezingen van maart 2010 komen er aan. Dick van de Velde heeft het kiesgedrag bij de Europese Verkiezingen 2009 in de afzonderlijke buurten en wijken bekeken en kwam tot een aantal conclusies. Ondanks dat het niet om gemeenteraadsverkiezingen ging zijn er volgens hem onmiskenbaar tendensen die ook voor bestuurlijk Amersfoort niet zonder gevolgen kunnen blijven. Het populisme rukt op en stelt de verhoudingen in buurten en wijken op scherp. "Om hierop in te spelen moet de politiek een ander gezicht laten zien", zo luidt zijn conclusie. Keer terug naar de buurten en wijken, verbind je met de mensen daar en kom beslagen ten ijs in de piste van de raadszaal!
Winnaars en verliezers
Landelijk verloren vooral de grotere partijen PvdA, CDA en VVD. Het verlies van de SP lijkt niet zo groot, maar is het wel als je de Tweede Kamer- verkiezingen 2006 als uitgangspunt neemt. De grote winnaars van de Europese Verkiezingen zijn PVV en D66 en in wat mindere mate GroenLinks. In de uitslag van Amersfoort zie je die landelijke tendens helemaal terug. Er is sprake van een behoorlijke opschudding van het politieke landschap. De PvdA was in 2006 bij de GR verkiezingen nog winnaar in bijna alle wijken. Bij de Europese Verkiezingen van juni 2009 alleen nog in Randenbroek. D66 is winnaar geworden in 8 wijken, het CDA in 5, GroenLinks, PvdA en de VVD in 1 wijk. De PVV is winnaar geworden in 4 wijken. Daarnaast is de PVV nu in veel buurten en wijken tweede of derde partij. Ook GroenLinks wist zich in veel wijken te versterken, ondanks het feit dat veel allochtone kiezers niet konden stemmen. Aan de linkerkant heeft de SP haar grote aanhang ingeleverd en is weer terug op het oude niveau van voor de Tweede Kamerverkiezingen in 2006. De conclusie is dat het populisme zich stevig op de kaart heeft gezet in Amersfoort. Maar ook dat de tegenbeweging zich via D66 en GroenLinks flink heeft geweerd.
Waar komt het populisme vandaan?
Het is meer dan alleen maar onvrede onder kiezers. Het gaat verder, dieper en is al veel langer aanwezig. Maar het onbehagen steekt, nu de omstandigheden snel veranderen, venijnig de kop op. Mensen zijn niet gek en hebben een feilloos geheugen waar het aan schort. Er is heel veel onbehagen, sterker nog; wantrouwen, woede en machteloosheid. Dat uit zich vooral in een gevoel dat 'we niet in staat zullen zijn de problemen die er zijn het hoofd te bieden'.
De voedingsbodem daarvoor is gevormd door de kabinetten die vanaf medio jaren tachtig de verzorgingstaat systematisch hebben afgebroken. En op veel maatschappelijke terreinen de privatisering hebben ingezet Voorbeelden: de zorgsector, volkshuisvesting, openbaar vervoer, energie. Veel van de privatiseringsgolven waar de VVD, CDA, PvdA en ook D66 van Pechtold verantwoordelijk voor zijn, hebben geleid tot afbraak en tot veel hogere kosten van de dienstverlening. Tegelijkertijd konden elites profiteren van dit maatschappelijk kapitaal dat door de Nederlandse samenleving in tientallen jaren na de Tweede Wereldoorlog is opgebouwd. Het heeft geleid tot excessen bij een aantal woningcorporaties, waar soms letterlijk met geld werd gesmeten. Het heeft tot exorbitante salarisstijgingen geleid van bestuurders, tot een graaicultuur die zijn weerga niet kent. In de zorg hoef je maar naar het verloop van de discussie over Philadelphia te kijken om te begrijpen hoe bestuurders hun straatje schoonvegen en elkaar de hand boven het hoofd houden. De politiek, in dit geval de top van het CDA, is daar de hoofdschuldige van en wenst geen conclusies te trekken.
De huidige crisis die begon in de financieringswereld is het resultaat van roekeloze ondernemers in de bank- en verzekeringswereld. Steunoperaties van onvoorstelbare omvang worden landelijk en wereldwijd opgezet om banken overeind te houden, terwijl de schuldigen ongemoeid worden gelaten. Nee sterker nog: bestuurders van banken claimen weer bonussen en laten zich breed fêteren waarbij er voor het gemak maar aan voorbij gegaan wordt dat het hier ook gemeenschapsgeld betreft. En de rente op investeringen moet straks door de gewone burger worden betaald.
Het is dus allerminst vreemd dat veel mensen grote argwaan koesteren tegen bestuurlijke elites, of het nu het bankwezen, de bestuurders van woningbouwcorporaties, het kabinet, energiemaatschappijen of de politiek in het algemeen betreft. Het is wat anders als het erom gaat aan wie je de rekening van dit alles presenteert. Dat Wilders die wil leggen bij groepen die zich het minst kunnen verweren is laf en mensonwaardig. Die rekening moet gepresenteerd worden aan diegenen die verantwoordelijk zijn voor de problemen die we nu ervaren.
Ook de gemeentelijke politiek wekt wantrouwen
Het valt ook niet te ontkennen dat het wantrouwen van de kiezer ook de gemeentelijke politiek betreft. Daar hebben we wellicht nog niet veel van gemerkt in de afgelopen (Europese) verkiezingen, maar zeker is dat dat geluid in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen steeds sterker zal worden. Je moet het zeer serieus nemen. Achterkamertjespolitiek, politieke dealtjes, ondoorzichtige afspraken, het bevoordelen van personen, maakt ook de politiek onbetrouwbaar en leidt tot een gevoel van machteloosheid bij achterblijvers en buitenstaanders. En het is deze groep die vooral de kiezersaanhang vormt van partijen als de PVV, TON en de locale partij BPA.
Het populisme van Wilders is een maatschappelijk probleem waar collectieve verantwoordelijkheid voor moet worden genomen. Het is als sijpelend gif. Zo is het opvallend dat een partij als de Christen Unie nu rond de anti-kraakwet de partij van Wilders in het zadel heeft geholpen. Het populisme zet bevolkingsgroepen tegen elkaar op en maakt het leven in met name de gemengde wijken tot een zware opgave voor alle groepen.
Terug naar wijken en buurten: versterk de locale democratie!
Het is niet meer genoeg dat partijen zich manifesteren op het stadhuis om in de gemeenteraad met elkaar in discussie te gaan om besluiten te nemen. De politiek moet een ander gezicht laten zien. Terug naar de wijken en buurten en daar in contact komen met mensen om oplossingen te vinden voor talloze problemen waarmee ze geconfronteerd worden. We moeten de machteloosheid terugdringen. Er moet weer geloof en elan ontstaan om problemen op te kunnen lossen. Dan heb ik het over zwarte en witte scholen, de aantasting van het voorzieningenniveau in de wijken, armoedeproblemen die zich in een heel aantal wijken voordoen, onveiligheid in buurten en wijken, vandalisme en criminaliteit, werkloosheid. De politiek moet zich daar laten zien en met mensen in gesprek raken. De afgelopen jaren zijn we er gewoon teveel van uitgegaan dat mensen als ze met iets zitten wel naar het stadhuis zouden komen. Nou, dat gebeurt dus niet. In plaats daarvan ervaren ze steeds meer een grote afstand.
Nieuws 2009 Europese Verkiezingen: wat kunnen we ervan leren? Reageren Dick van de Velde, dickvandevelde@introweb.nl