In het begin was het Woord, het Woord was bij God en het Woord was God. Het was in het begin bij God. Alles is erdoor ontstaan en zonder dit is niets ontstaan van wat niet bestaat (Joh 1:1-3). Er zijn weinig bronnen gezaghebbender dan de Bijbel.

Ik moest afgelopen weekend aan deze passage denken toen ik in museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam oog in oog stond met het schilderij 'De toren van Babel' van de oude Pieter Bruegel. De toren is vooral bekend geworden door zijn failliet. De mensen wilden op eigen kracht de hemel bereiken, maar God stak er een Stokje voor door hun taal te verhaspelen. Einde oefening. In plaats van samen te werken, sloegen de mensen elkaar de hersens in. Zonder het woord kan niets ontstaan. Met de huidige generatie Polen op Nederlandse bouwplaatsen gaat ook nogal wat mis, maar daar wil ik het nu niet over hebben.

Waar ik het wel over wil hebben, is de werking van de taal. Zonder taal, kun je geen toren bouwen. En met taal kun je alles in beweging zetten. Dat intrigeert me al jaren. Je kunt mensen laten lachen en mensen ontroeren. Via taal kun je mensen iets leren. Je kunt mensen in hun mening beïnvloeden of in hun gedrag sturen. Als je de juiste bevoegdheid hebt, kun je met een simpel woord de werkelijkheid direct veranderen. De ambtenaar van de burgerlijke stand zegt: 'Ik verklaar u tot man en vrouw' en verandert mét het uitspreken van die korte zin de werkelijkheid. Zonder het woord kan niets ontstaan.

Vorige week herlas ik de reportage van Harry Mulisch over het proces tegen Adolf Eichmann in 1961 in Jeruzalem. Hij heeft geen mens vermoord. Toch zijn door zijn woorden zes miljoen Joden vergast. Eichmann was een doodgewone man, maar vanachter zijn bureau driehoog­achter aan de Kurfürsten­strasse in Berlijn, met zijn pen, stuurde hij een gruwelijke genocide aan. Waarom? Niet uit haat of ideaal, maar omdat hij een woord van trouw had gegeven aan zijn naamgenoot een paar straten verderop. Als taalgebruiker griezel ik bij het besef wat je met taal kunt doen. Eén woord is genoeg voor zes miljoen moorden.

De vrijheid van meningsuiting is een groot goed. Je moet kunnen zeggen wat je wilt, zodat je uiting kunt geven aan gevoelens van angst en hoop, zodat je in confrontatie met andere meningen tot de beste plannen kunt komen. De rechter, in het proces Wilders, heeft gesteld dat politici - zelfs meer dan ambteloze burgers - de vrijheid genieten om hun mening te verkondigen. Dat is voorwaardelijk voor democratie. Ik zeg: tegenover vrijheid van meningsuiting staat verantwoordelijkheid van meningsuiting. Taal is niet gratuit.

Diezelfde Wilders blijkt één van de inspiratie­bronnen van Anders Breivik. Is Wilders daarmee schuldig aan de moorden van Breivik? Nee. Maar hij is wel verantwoordelijk voor de werkelijkheid die hij met zijn taal creëert. Zonder het woord kan niets ontstaan. Wie Breivik als een idioot wegzet, probeert onder zijn verantwoordelijkheid van meningsuiting uit te komen. Pilatus verklaarde Jezus voor gek en waste zijn handen in onschuld. Zo herhaalt de geschiedenis zich keer op keer. Goebbels stookte een vuurtje op en gaf met een simpel woord de aanzet tot de Kristallnacht. Het begint met taal. En als de taal wordt verziekt, zijn de gevolgen huivering­wekkend. Dat is wat we kunnen leren van Babel, Berlijn en Utøya.

Henk Bouwmeester

 

Columns Henk Bouwmeester

Augustus 2011 In den beginne was het Woord taal, meningsuiting Juni 2011 To be or not to be duurzaamheid, technologie April 2011 Amersfoort anders politiek, cultuur Februari 2011 Ik zeg doen energiebesparing Januari 2011 Maak de politiek weer elitair politiek, populisme December 2010 Groen is heilig Heiligenbergerbeekdal Oktober 2010 Het nieuwe gedogen gedoogbeleid Augustus 2010 Rechtse hobby's rechtse hobby's